Gmina Wyry to dziś jedna z najstarszych gmin na Górnym Śląsku, tworzą ją dwie miejscowości: Wyry oraz Gostyń.

Wyry

Nazwa Wyry pochodzi od słowa wir, wiry, co pierwotnie oznaczało źródło. Pierwsza wzmianka o miejscowości Wyry pochodzi z 1287 roku z dokumentu wystawionego przez księcia Mieszka Opolskiego, pana na Raciborzu, a dotyczącego dodatkowych uposażeń kościoła św. Wojciecha w mieście Mikołowie.

Nazwa Wyry, czasem Wiry, w niezmienionej formie przetrwała do 1629 roku. W 1728 roku Książe Pszczyński z rodu Promniców zakupił większość ziemi w Wyrach. W latach 1750 - 1810 istniała w Wyrach potażarnia (manufakturowy zakład wyrobu potażu otrzymywanego z popiołu drzewnego. Potaż służył później jako surowiec do otrzymywania mydła, szkła). Pod zarządem księcia pszczyńskiego powstały także cegielnia, kamieniołom. W 1946 r. folwark został rozparcelowany na mocy ustawy o reformie rolnej, w części przejęty przez PGR. Początki górnictwa w Wyrach datuje się na 1770 r. kiedy to uruchomiono kopalnię węgla „Szczęście Henryka”. Węgiel wydobywano w Wyrach do lat 60-tych XX w. W 1928 r. na miejscu dawnej sortowni węgla uruchomiono zakład chemiczny produkujący amoniak, tlen i wodór. Zakład przekształcono i od 1951 r. produkuje on aparaturę dla przemysłu chemicznego. Pierwsza szkoła powstała w Wyrach w 1823 r., natomiast w 1870 r. uruchomiono przez teren Wyr linię kolejową Tychy - Jaśkowice. W czasie plebiscytu w 1921 r. za Polską opowiedziało się 1038 osób, natomiast za Niemcami 123 osoby. W pierwszych dniach września 1939 r. w Wyrach i Gostyni toczyły się zacięte walki pomiędzy Niemcami i wojskiem polskim. Wyry były zawsze samodzielną gminą, jednakże w 1975 r. zostały włączone do miasta Tychy, a swoją suwerenność odzyskały w 1991 r.

Gostyń

Granice Gostyni prawie ze wszystkich stron stykają się z lasami. Tereny te były ulubionym miejscem pobytu Wacława Rybnickiego, polowano tu na niedźwiedzie, łosie, tury.

Wieś Gostyń zakładana była dwa razy. Po raz pierwszy prawdopodobnie między XIII i XIV w. Po wyludnieniu jej w 1474 r. przez księcia Wacława Rybnickiego, na około 100 lat przestała istnieć. Po raz drugi Gostyń została założona w 1575 r. przez książąt pszczyńskich - Promnitzów, którzy wykorzystali lokalne warunki wodne, by zorganizować bardzo wówczas dochodową gospodarkę stawową. W połowie XVIII w. w Gostyni powstała huta szkła, natomiast około roku 1840 wybudowano hutę żelaza „Adelajda” czynną do lat 70-tych XIX w. W 1914 r. uruchomiona została kopalnia węgla „Książątko”, którą w 1925 r. przyłączono do kopalni „Brada”. Pierwsza szkoła powstała w Gostyni w 1823 r. Wcześniej dzieci przypisane były do szkoły parafialnej w Mikołowie. W 1872 r. na okres 50 lat wprowadzono jako wykładowy - język niemiecki. W czasie plebiscytu w 1921 r. za Polską opowiedziało się 585 mieszkańców Gostyni, natomiast za Niemcami 39 osób. Do roku 1945 Gostyń była samodzielną gminą. Następnie weszła jako gromada do gminy Wyry, a w 1954 r. stała się samodzielną gromadą. W 1973 r. stała się znowu częścią gminy Wyry. Od 1975 r. Gostyń stała się dzielnicą miasta Tychy, a od 1991 r. jest ponownie częścią gminy Wyry.

W dniach od 1 do 3 września 1939 r. stoczono pod Gostynią jeden z najkrwawszych bojów w obronie Śląska. Naturalne uwarunkowania terenu (daleka widoczność, rozległe lasy) oraz system fortyfikacji od Gostynki po Kłodnicę, na linii miejscowości Gostyń - Śmiłowice, miały zabezpieczyć kraj przed przedarciem się wojsk niemieckich przez tzw. „korytarz mikołowski”. Niemcy już 1 września rozpoczęli marsz na Mikołów, do Orzesza, Łazisk Górnych i Wyr oraz do Rybnika, Żor i Pszczyny. Kiedy uderzenie na Sośnią Górę (Mokre) nie dało oczekiwanego rezultatu, ok. godz. 11:00 rozpoczęło się natarcie na Wyry. Oddziały polskie, wspierane przez załogę pociągu pancernego, trwały na stanowiskach. Drugiego dnia, po ciężkich i krwawych walkach, które toczyły się pod lasem „Jastrzębiec” na przedpolu bunkra „Sowiniec”, wojska nieprzyjaciela opanowały Wyry. Zginął dowodzący pociągiem pancernym kpt. Jan Rybczyński. Do kontrataku przystąpił wówczas stacjonujący w Mikołowie odwodowy II batalion 73 Pułku Piechoty dowodzony przez ppłk. Władysława Kiełbasę. Wieś została odbita, jednak w ostatnim natarciu został śmiertelnie ranny legendarny podpułkownik. Zdobytą wieś udało się utrzymać tylko do końca dnia. W rezultacie ostrzału artyleryjskiego i nalotów niemieckich samolotów bojowych ginęła bezbronna ludność cywilna, a Gostyń została w 60% zniszczona. Jeszcze w 1945 r. na miejscu krwawych walk, wybudowany został Pomnik Pamięci Żołnierzy Września 1939 r.